نظر روانشناسان بزرگ در مورد اعتماد به نفس

اعتماد به نفس همیشه جز یکی از پر بحث ترین و مهم ترین جنبه‌های روانشناسی بوده که روانشناسان زیادی در مورد آن صحبت کرده‌اند. در این مقاله قصد داریم نظر روانشناسان بزرگ در مورد اعتماد به نفس را بدانیم و ببینیم هر کدام در مورد اعتماد به نفس و احساس شایستگی چه دیدگاهی دارند. از آنجا که اعتماد به نفس یکی از مهم‌ترین جنبه‌های روان‌شناسی است که نقش کلیدی در سلامت روان، موفقیت فردی و روابط بین‌فردی دارد، مطالعه نظر و دیدگاه هر روانشناس در دوره تاریخی خود، می‌تواند بسیار موثر باشد. روان‌شناسان برجسته در طول تاریخ دیدگاه‌های متنوعی درباره اعتماد به نفس ارائه داده‌اند که در ادامه به نظرات و دیدگاه‌های هفت روانشناس بزرگ دنیا درباره این موضوع می‌پردازیم.

 ۱. آلفرد آدلر (Alfred Adler)

آدلر، یکی از بنیان‌گذاران روان‌شناسی فردنگر، به شدت بر اهمیت اعتماد به نفس و احساس شایستگی در انسان تأکید داشت. از دیدگاه او، بسیاری از مشکلات روانی و رفتاری از احساسات کمبود و عقده حقارت ناشی می‌شود. او معتقد بود که انسان‌ها به طور طبیعی به دنبال غلبه بر این احساسات هستند و اعتماد به نفس به عنوان نیروی محرکه‌ای برای رسیدن به اهداف و موفقیت عمل می‌کند. به عقیده آدلر، تلاش برای جبران کمبودها و تقویت اعتماد به نفس به انسان کمک می‌کند تا احساس برتری و تسلط بر زندگی خود را پیدا کند.

از دیدگاه آدلر، اعتماد به نفس با احساس توانمندی و شایستگی در مواجهه با چالش‌های زندگی مرتبط است. او باور داشت که انسان‌ها به صورت طبیعی با احساسات حقارت (Inferiority) مواجه می‌شوند که از دوره کودکی آغاز می‌شود. این احساسات زمانی بروز می‌کنند که فرد خود را در برابر دیگران ناتوان یا کمتر از دیگران تصور کند.

آدلر معتقد بود که احساس حقارت می‌تواند به دو صورت متفاوت بر افراد تأثیر بگذارد:

• تلاش برای جبران و رشد: فرد ممکن است از احساس حقارت به عنوان نیروی محرکه‌ای برای رشد و پیشرفت استفاده کند و در تلاش برای غلبه بر چالش‌ها و دستیابی به اهداف، اعتماد به نفس خود را تقویت کند. این نوع تلاش، منجر به پیشرفت فردی و تقویت حس اعتماد به نفس می‌شود.
• غرق شدن در احساسات حقارت: در برخی موارد، افراد ممکن است تحت فشار این احساسات به جای پیشرفت، در خود فرو روند و اعتماد به نفس خود را از دست بدهند. این افراد به دلیل تجربه‌های منفی و شکست‌های پی‌درپی، به نوعی “ناتوانی آموخته شده” دچار می‌شوند و احساس می‌کنند که قادر به تغییر وضعیت خود نیستند.

آدلر چندین کتاب و مقاله در زمینه روان‌شناسی فردی و اعتماد به نفس نوشته است. برخی از مهم‌ترین آثار او که به بررسی موضوع اعتماد به نفس و احساس حقارت می‌پردازند، عبارتند از:

• کتاب شناخت طبیعت انسان(Understanding Human Nature)
• کتاب زندگی برای شما چه معنایی دارد؟ حقارت و تعالی(What Life Could Mean To You)

 ۲. کارل راجرز (Carl Rogers) – نظر روانشناسان بزرگ در مورد اعتماد به نفس

کارل راجرز، روانشناس انسان‌گرا، معتقد بود که اعتماد به نفس بر اساس تجربه خود واقعی شکل می‌گیرد. از دیدگاه او، اعتماد به نفس وقتی تقویت می‌شود که فرد بتواند بدون قضاوت یا انتقاد، خود واقعی‌اش را بپذیرد و درک کند. و از طرفی عدم پذیرش خود، از عوامل کاهش عزت نفس است. راجرز به اهمیت “پذیرش بدون قید و شرط” تأکید می‌کرد و معتقد بود که وقتی انسان‌ها در محیط‌هایی قرار گیرند که از سوی دیگران پذیرفته شوند، اعتماد به نفس‌شان نیز افزایش می‌یابد. این پذیرش به آن‌ها اجازه می‌دهد به جای ترس از انتقاد یا شکست، به جستجوی رشد و خودشناسی بپردازند.

در نظریه کارل راجرز، مفهوم خود (Self) نقش محوری دارد. او معتقد بود که هر فرد دو تصویر اصلی از خود دارد:

• خود واقعی (Real Self): این همان چیزی است که فرد واقعاً هست؛ شامل توانایی‌ها، احساسات و تجربیات او در لحظه حاضر.
• خود ایده‌آل (Ideal Self): تصویری است که فرد دوست دارد باشد، یعنی نوعی تصویر آرمانی از خود که اغلب تحت تأثیر انتظارات اجتماعی، فرهنگی و فردی شکل می‌گیرد.

راجرز بر این باور بود که اعتماد به نفس زمانی تقویت می‌شود که فاصله بین خود واقعی و خود ایده‌آل کم باشد. هر چه این فاصله بیشتر باشد، یعنی فرد نتواند خود واقعی‌اش را بپذیرد و به دنبال برآورده کردن انتظارات غیرواقعی باشد، اعتماد به نفس او کمتر می‌شود.

از نظر راجرز، محیط و تجربیات اجتماعی نقش مهمی در شکل‌گیری و تقویت یا تضعیف اعتماد به نفس دارند. او تأکید داشت که تعاملات فرد با دیگران، به ویژه در دوران کودکی، می‌تواند به شدت بر روی اعتماد به نفس تأثیر بگذارد. محیط‌هایی که افراد در آن مورد پذیرش قرار می‌گیرند و به آن‌ها احترام گذاشته می‌شود، باعث رشد اعتماد به نفس مثبت در آن‌ها می‌شود. برعکس، محیط‌هایی که بر قضاوت و انتقاد تمرکز دارند و افراد را بر اساس عملکردشان ارزیابی می‌کنند، اعتماد به نفس را کاهش می‌دهند. راجرز تأکید می‌کرد که افرادی که در محیط‌های حمایتی و غیرقضاوت‌گرانه قرار می‌گیرند، بهتر قادر خواهند بود خودشان را بپذیرند و به یک احساس اعتماد به نفس سالم دست یابند. نظر روانشناسان بزرگ در مورد اعتماد به نفس از جمله فروید یا ناتانیل براندن نیز با راجرز در این رابطه مشترک است.

کارل راجرز مستقیماً کتابی با محوریت “اعتماد به نفس” یا “خودباوری” ننوشته است، اما بسیاری از آثار او به طور ضمنی به این موضوعات پرداخته‌اند. برخی از مهم‌ترین کتاب‌های او که به مسائلی مانند رشد شخصی، خودپذیری و خودشکوفایی مرتبط هستند عبارتند از:

• کتاب هنر انسان شدن(On Becoming a Person)

 ۳. آبراهام مازلو (Abraham Maslow)

مازلو که بیشتر به خاطر “هرم نیازها” معروف است، اعتماد به نفس را یکی از نیازهای اساسی انسان می‌دانست. او در سلسله مراتب نیازها، نیاز به احترام و ارزشمندی (که شامل اعتماد به نفس می‌شود) را به عنوان یکی از نیازهای بالاتر معرفی کرد. مازلو معتقد بود که پس از برآورده شدن نیازهای ابتدایی مانند غذا، امنیت و عشق، انسان به دنبال احترام و اعتماد به نفس می‌گردد. او باور داشت که افراد با اعتماد به نفس قوی‌تر، به خود‌شکوفایی نزدیک‌تر می‌شوند، یعنی مرحله‌ای که فرد می‌تواند استعدادها و پتانسیل‌های خود را به طور کامل محقق کند.

مازلو در نظریه خود، پنج سطح نیاز را معرفی می‌کند که هر کدام بر اساس اهمیت و اولویت در شکل‌گیری شخصیت انسان مرتب شده‌اند. این سطوح شامل:

1. نیازهای فیزیولوژیک (غذا، آب، هوا)
2. نیازهای ایمنی (امنیت فیزیکی و روانی)
3. نیازهای اجتماعی (عشق و تعلق)
4. نیازهای عزت‌نفس (احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس)
5. تحقق خویشتن (رسیدن به پتانسیل کامل خود)

تحقق خویشتن (Self-Actualization)، بالاترین سطح هرم نیازهای مازلو است و شامل رسیدن به بالاترین پتانسیل‌های فردی است. مازلو معتقد بود که افرادی که نیازهای عزت‌نفس آن‌ها برآورده شده باشد، یعنی اعتماد به نفس قوی دارند و به ارزش‌های خود واقف هستند، بهتر می‌توانند به مرحله تحقق خویشتن دست یابند.

به عبارتی، فردی که اعتماد به نفس بالا دارد، احساس می‌کند که قادر به انجام کارهای بزرگ است و می‌تواند با اتکا به توانایی‌های شخصی خود به اهدافش برسد. مازلو معتقد بود که این نوع اعتماد به نفس کلید دستیابی به زندگی معنادار و رضایت‌بخش است.

آبراهام مازلو چندین کتاب دارد که در نهایت می‌تواند شناخت شما را از خود و طبیعت و همچنین راه های افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس را به شما نشان دهد. این کتاب‌ها عبارتند از:

• کتاب انگیزه و شخصیت(Motivation and Personality)
• کتاب ابعاد دورتر از طبیعت انسانی(The Farther Reaches of Human Nature)

 ۴. آلبرت بندورا (Albert Bandura)

از نظر روانشناسان بزرگ در مورد اعتماد به نفس می‌توانیم به آلبرت بندورا اشاره کنیم. آلبرت بندورا، بنیان‌گذار نظریه یادگیری اجتماعی، مفهوم “خودکارآمدی” را به عنوان یکی از اجزای اصلی اعتماد به نفس معرفی کرد. او معتقد بود که اعتماد به نفس فرد از تجربه موفقیت‌ها، مشاهده موفقیت‌های دیگران (یادگیری مشاهده‌ای) و تشویق‌های محیطی ناشی می‌شود. بندورا بر این باور بود که وقتی فرد باور دارد که قادر به انجام یک وظیفه یا رسیدن به یک هدف است، اعتماد به نفسش افزایش می‌یابد. او همچنین تأکید می‌کرد که خودکارآمدی نه تنها در تعیین میزان اعتماد به نفس، بلکه در تعیین انگیزه و تلاش فرد برای رسیدن به اهداف نیز نقش حیاتی دارد.

خودکارآمدی به معنای باور فرد به توانایی‌های خود برای انجام موفقیت‌آمیز یک فعالیت یا تسلط بر چالش‌های مختلف است. بندورا بیان می‌کند که خودکارآمدی تأثیر مستقیمی بر اعتماد به نفس فرد دارد. به عبارت دیگر، وقتی افراد باور دارند که قادر به انجام یک وظیفه یا دستیابی به یک هدف هستند، اعتماد به نفس بالاتری در آن زمینه خواهند داشت.

بندورا اعتقاد دارد که اعتماد به نفس یا خودباوری بر اساس ارزیابی فرد از توانایی‌های خود در مواجهه با چالش‌های خاص شکل می‌گیرد و با مفاهیم زیر ارتباط مستقیم دارد:

1. تعیین اهداف: افرادی که احساس خودکارآمدی بالاتری دارند، معمولاً اهداف بلندپروازانه‌تری برای خود تعیین می‌کنند و با انگیزه بیشتری به سمت آن‌ها حرکت می‌کنند.
2. پشتکار در مواجهه با چالش‌ها: بندورا می‌گوید افرادی که خودکارآمدی بالایی دارند، در مواجهه با موانع و شکست‌ها، کمتر دلسرد می‌شوند و بیشتر به تلاش ادامه می‌دهند. آن‌ها اعتماد به نفس بیشتری برای غلبه بر چالش‌ها دارند.
3. مدیریت استرس و اضطراب: بندورا معتقد است که خودکارآمدی می‌تواند به افراد کمک کند تا با استرس و اضطراب بهتر مقابله کنند، چرا که آن‌ها به توانایی‌های خود برای کنترل موقعیت‌های دشوار باور دارند. هر فرد که خودکارآمدی داشته باشد، در نهایت می‌تواند در مواجهه با بحران‌ها، مدیریت استرس و اضطراب موثرتری انجام دهد.
4. کیفیت عملکرد: اعتماد به نفس یا خودکارآمدی بالا می‌تواند به کیفیت بهتر عملکرد فرد کمک کند، زیرا افراد با باور به توانایی‌های خود با تمرکز و انرژی بیشتری فعالیت‌هایشان را انجام می‌دهند.

کتاب‌های آلبرت بندورا در مورد خودکارآمدی و اعتماد به نفس شامل:

• کتاب خودکارآمدی: تمرین کنترل(Self-Efficacy: The Exercise of Control)
• کتاب خودکارآمدی در جوامع متغیر(Self-Efficacy in Changing Societies)

 ۵. نظر روانشناسان بزرگ در مورد اعتماد به نفس : زیگموند فروید (Sigmund Freud)

زیگموند فروید، بنیان‌گذار روان‌کاوی، اعتماد به نفس را نتیجه تعادل بین سه بخش اصلی روان: نهاد (Id)، خود (Ego) و فراخود (Superego) می‌دانست. او معتقد بود که اعتماد به نفس زمانی به وجود می‌آید که خود یا ایگو بتواند نیازهای نهاد و فشارهای فراخود را به خوبی مدیریت کند. فروید به این نکته اشاره می‌کرد که تجربیات کودکی، به ویژه تعاملات با والدین و محیط خانواده، تأثیر بسزایی در شکل‌گیری اعتماد به نفس فرد دارند. تربیت فرزند با اعتماد به نفس و تاثیر اعتماد به نفس از کودکی تا بزرگسالی، شاخصه اصلی صحبت‌های فروید در این رابطه است. افراد با تعارضات روانی یا اضطراب ناشی از تجربیات کودکی ممکن است از اعتماد به نفس پایینی برخوردار باشند.

فروید نظریه شخصیت خود را بر اساس سه بخش اصلی تشکیل داد:

1. نهاد (Id): نهاد نمایانگر نیازهای اولیه و غریزی است که تحت تأثیر لذت‌طلبی عمل می‌کند. این بخش از شخصیت، خواسته‌ها و تمایلات ناخودآگاه را برآورده می‌کند و به دنبال لذت فوری است.
2. خود (Ego): خود بخشی است که واقعیت را در نظر می‌گیرد و میان نهاد و سوپرایگو (قسمت اخلاقی شخصیت) تعادل برقرار می‌کند. این بخش به فرد کمک می‌کند تا به نحو مؤثری با واقعیت و نیازهای اجتماعی تعامل کند.
3. سوپرایگو (Superego): این بخش نمایانگر ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی و اخلاقی است که از خانواده و جامعه به فرد منتقل می‌شود. سوپرایگو به عنوان یک ناظر اخلاقی عمل می‌کند و باعث احساس گناه و عذاب وجدان در فرد می‌شود.

کتاب های فروید که می‌تواند در زمینه خودشناسی و اعتماد به نفس به شما کمک کند:

• کتاب خود و نهاد(The Ego and the Id)
• کتاب فراتر از اصل لذت(Beyond the Pleasure Principle)

 ۶. ناتانیل براندن (Nathaniel Branden)

اگر بخواهیم نظر روانشناسان بزرگ در مورد اعتماد به نفس را بدانیم، قطعا ناتانیل براندن یکی از افرادی است که نظر آن در مورد این جنبه روانشناسی بسیار مهم است. ناتانیل براندن که به عنوان “پدر روان‌شناسی اعتماد به نفس” شناخته می‌شود، تمرکز ویژه‌ای بر روی اهمیت اعتماد به نفس در زندگی انسان‌ها داشت. او معتقد بود که اعتماد به نفس نه تنها یک ضرورت روانی است، بلکه پیش‌نیازی برای خوشبختی، موفقیت و ایجاد روابط سالم است. براندن اعتماد به نفس را به دو بخش اصلی تقسیم می‌کرد:

1. حس شایستگی: باور به توانایی فرد برای مواجهه با چالش‌ها و مشکلات زندگی.
2. احترام به خود: احساس ارزشمندی فرد نسبت به خود و درونی‌ترین باورهایی که درباره خود دارد.
3. پذیرش: به عقیده براندن، اعتماد به نفس پایدار با پذیرش خود و حرکت به سوی رشد و تکامل مداوم همراه است.

براندن اعتماد به نفس را به عنوان “احساس شایستگی و ارزش خود” تعریف می‌کند. او تأکید می‌کند که این احساس ناشی از باور به توانایی‌های خود برای انجام کارها و دستیابی به اهداف است. به عبارت دیگر، اعتماد به نفس نه تنها به احساس خوب بودن مربوط می‌شود بلکه به درک عمیق‌تر از توانمندی‌های فرد نیز مرتبط است.

ناتانیل براندن به طور خاص بر روی روش‌ها و راهکارهایی تمرکز دارد که افراد می‌توانند برای تقویت اعتماد به نفس خود استفاده کنند. برخی از این راهکارها شامل:

• شناسایی و چالش با باورهای محدودکننده: براندن معتقد است که بسیاری از افراد به دلیل باورهای منفی درباره خود، اعتماد به نفس پایینی دارند. شناسایی این باورها و چالش با آن‌ها می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس کمک کند.
• تنظیم اهداف و دستیابی به آن‌ها: براندن به اهمیت تعیین اهداف واقع‌بینانه و تلاش برای دستیابی به آن‌ها تأکید می‌کند. هر موفقیت کوچک می‌تواند به تقویت اعتماد به نفس کمک کند.
• تمرین‌های شناختی: براندن پیشنهاد می‌کند که افراد با انجام تمرین‌های ذهنی و شناختی، می‌توانند به تدریج باورهای مثبت‌تری درباره خود ایجاد کنند.

ناتانیل براندن تعدادی از کتاب‌های مهم را در زمینه اعتماد به نفس و روان‌شناسی نوشته است که در آن‌ها به تبیین مفهوم اعتماد به نفس و راهکارهای تقویت آن پرداخته است. برخی از این کتاب‌ها عبارتند از:

• شش ستون اعتماد به نفس(The Six Pillars of Self-Esteem)
• روانشناسی اعتماد به نفس(The Psychology of Self-Esteem)
• افتخار به خود: روان درمانی اعتماد به نفس(Honoring the Self: The Psychotherapy of Self-Esteem)

 ۷. مارتین سلیگمن (Martin Seligman)

مارتین سلیگمن، بنیان‌گذار روان‌شناسی مثبت‌گرا، به اهمیت خوش‌بینی و تأثیر آن بر اعتماد به نفس پرداخت. او معتقد بود که افرادی که باور دارند می‌توانند بر روی زندگی خود تأثیر مثبت بگذارند و نتیجه کارهای خود را کنترل کنند، اعتماد به نفس بیشتری دارند. سلیگمن به مفهوم “درماندگی آموخته شده” نیز اشاره کرد؛ افرادی که در مواجهه با شکست‌های متعدد احساس ناتوانی می‌کنند، اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند. سلیگمن پیشنهاد می‌کرد که از طریق تغییر الگوهای فکری و تقویت خوش‌بینی، می‌توان اعتماد به نفس را بازیابی و تقویت کرد.

مارتین سلیگمن اعتماد به نفس را به عنوان یک حس اساسی از شایستگی و توانایی فرد در مواجهه با چالش‌های زندگی تعریف می‌کند. او اعتقاد دارد که این حس، نه تنها بر نحوه عملکرد فرد در شرایط مختلف تأثیر می‌گذارد، بلکه به رشد و توسعه شخصیت و روحیه او نیز کمک می‌کند.

سلیگمن در نظریات خود به سه مؤلفه اصلی برای اعتماد به نفس اشاره می‌کند:

• خودباوری: این مؤلفه به شناخت فرد از توانایی‌های خود و احساس شایستگی در زمینه‌های مختلف اشاره دارد. سلیگمن بر این باور است که خودباوری، یکی از ارکان اصلی اعتماد به نفس است.
• ذهنیت مثبت: این مؤلفه به توانایی فرد در نگاه مثبت به خود و آینده اشاره دارد. سلیگمن تأکید می‌کند که افراد با ذهنیت مثبت، بهتر می‌توانند بر مشکلات غلبه کنند و احساس اطمینان بیشتری به خود داشته باشند.
• مهارت‌های اجتماعی: مهارت‌های اجتماعی نیز به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر اعتماد به نفس در نظر گرفته می‌شود. سلیگمن معتقد است که افرادی که توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران را دارند، معمولاً اعتماد به نفس بالاتری دارند.

کتاب های Martin Seligman شامل:

• خوشبینی اکتسابی: چگونه ذهن و زندگی خود را تغییر دهیم؟(Learned Optimism: How to Change Your Mind and Your Life)
• شادمانی درونی(Authentic Happiness: Using the New Positive Psychology to Realize Your Potential and Change Your Life)

 نتیجه‌گیری

از آنجا که اعتماد به نفس همیشه جز یکی از پر بحث ترین و مهم ترین جنبه‌های روانشناسی بوده، نظر روانشناسان بزرگ در مورد اعتماد به نفس بسیار حائز اهمیت است. در این مقاله به نظرات روانشناسان بزرگی از جمله فروید، ناتانیل براندن، آلبرت بندورا و… اشاره کردیم. با فردیت همراه باشید.